نفقه فرزند چیست

قطعا ازدواج یکی از تصمیمات مهم برای هر شخص است که در پی آن وظایف و تکالیف مهمی‌شکل می‌گیرد. یکی از این تکالیف نگهداری از فرزندان است که در صورت فوت سرپرست و یا طلاق زوجین، می‌توان حق و حقوق فرزند را به صورت کاملا قانونی طلب کرد. پرداخت نفقه فرزند موضوع ما در این پست از وکیل حقوقی است .

نفقه در لغت به‌معنای هزینه، خرج و چیزی است که برای گذران زندگی لازم و موردنیاز است. همچنین، طبق تعریفی که در کتب حقوقی آمده است: انفاق به‌معنی «صرف کردن» است و نفقه در اصطلاح حقوق مدنی عبارت است از صرف هزینه‌ی خوراک و پوشاک و اثاث خانه و جامه به‌قدر رفع حاجت و توانایی انفاق‌کننده درمورد نفقه‌ اقارب و خوراک و پوشاک و مسکن و اثاث خانه و خادم در حدود مناسبت عرفی با وضع زوجه درمورد نفقه زوجه. در این مقاله شما را با مفهوم نفقه فرزند، زمان پرداخت نفقه فرزند برای اولاد پسر و دختر، ضمانت اجرای کیفری و خصوصیات نفقه اقارب آشنا خواهیم کرد.

طبق ماده‌ی ۱۱۶۸ قانون مدنی «نگهداری اطفال، هم حق و هم تکلیف ابوین است.» این حق که به‌عنوان حضانت فرزند شناخته می‌شود، مستلزم حقوق و تکالیفی برای پدر و مادر است که انفاق فرزندان یا نفقه فرزند یکی از این موارد محسوب می‌شود.

این حق شامل تهیه‌ی مسکن، البسه، غذا و اثاث خانه به‌قدر رفع حاجت است. حق نفقه فرزند در وهله‌ی اول برعهده‌ی پدر است. حتی در مواردی که به‌دلیل جدایی طرفین، حضانت (نگهداری) فرزند با مادر باشد، این حق از پدر ساقط نمی‌شود و او باید ماهیانه، مبلغی را یا به‌صورت توافقی به مادر یا براساس حکم تعیین‌شده‌ی دادگاه به‌عنوان نفقه‌ فرزند پرداخت کند.

در ماده‌ی ۱۱۹۹ قانون مدنی آمده است که نفقه‌ فرزند برعهده‌ی پدر است.» همین ماده، تعیین تکلیف کرده که اگر فرزند، پدر نداشته یا پدر او توانایی انفاق نداشته باشد، اجداد پدری او به‌ترتیب نزدیکی به کودک، موظف به انفاق هستند. هرگاه اجداد نیز نبوده یا قادر به انفاق نباشند، این وظیفه به‌عهده‌ی مادر و پس از او به‌عهده‌ی اجداد مادری است.

 

پرداخت نفقه فرزند

البته لازم به ذکر است که طبق بند ۳ ماده‌ی ۴۸ قانون حمایت از خانواده، فرزندان اناث (دختر) درصورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان ذکور (پسر) تا ۲۰ سالگی و بعد از آن، منحصرا در‌صورتی‌که معلول ازکارافتاده‌ی نیازمند باشند یا اشتغال به تحصیلات دانشگاهی داشته باشند، حسب مورد از کمک‌هزینه‌ی اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه‌ی والدین خود برخوردار می‌شوند. بنابراین انفاق فرزندان طبق ماده‌ی فوق شرایطی دارد و به این معنی نیست که با احراز رشد فرزندان از دایره‌ی انفاق خارج شوند؛ بلکه درصورت داشتن شغل یا ازدواج و… وظیفه‌ی ابوین در این مورد ساقط می‌شود.

لازم به توضیح است که جهت حمایت از دختران، این حق برای آنان درنظر گرفته شده است که درصورت ازدواج و جدایی، اگر شغلی نداشته باشند اما پدرشان شاغل و دارای درآمد باشد، امکان مطالبه‌ی مجدد از حقوق و مستمری پدر خود را دارند.

تکلیف به انفاق فقط ما بین اجداد و آباء و اولاد وجود دارد. ماده‌ی ۱۲۰۰ قانون مدنی عنوان می‌کند که «نفقه‌ی ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب به‌عهده‌ی اولاد و اولادِ اولاد است.» با عنایت به ماده‌ی مزبور همچنان‌که پدر و مادر ملزم به انفاق هستند، درصورت عکس قضیه یعنی ناتوانی و معسر (ندار) بودن ابوین، فرزندان مکلف به انفاق هستند. همچنین منظور از الاقرب یعنی نزدیک‌ترین شخص به پدر و مادر که ابتدا فرزندان متمکن خود و درصورت نبودن آنها نوه‌ها و به همین صورت ادامه پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که خویشان دیگر مانند برادر و خواهر و عمو و خاله… ملزم به انفاق یکدیگر نیستند. حق انفاق اقارب تحت شرایطی در قوانین وجود دارد، ولی از ابتدا تکلیفی را برای آنها مقرر نکرده است.

طبق ماده‌ی ۵۳ قانون حمایت خانواده «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه‌ زن خود را درصورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه‌ی سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، به حبس تعزیری درجه‌ی شش محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است.» با توجه به ماده‌ی فوق، زمانی که درمورد نفقه‌ فرزند و سایر اقارب صحبت می‌شود، فرد باید استطاعت مالی (توانایی مالی) داشته باشد؛ ولی فرد درصورت تمکین زن (انجام وظایف زناشویی) ملزم به پرداخت نفقه است؛ حتی درصورتی‌که ندار باشد و خودِ زن توانایی مالی داشته باشد.

 

نفقه فرزند مشترک چطور تعیین می‌شود؟

برای بررسی و تعیین نفقه فرزند مشترک، دادگاه خانواده این موضوع را به کارشناس مرتبط ارجاع می‌دهد. وی پس از صحبت با والدین، بررسی وضعیت کنونی انها، رابطه والدین با فرزند و وضعیت مالی پدر میزان نفقه فرزند را مشخص می‌کند. لازم به ذکر است که مبلغ نفقه فرزند برای همگان یکسان نیست و شرایط زندگی اشخاص برروی مبلغ نفقه تاثیرگذار خواهد بود. زندگی در شهرهای کوچک، شهرهای بزرگ، روستا، پایتخت، سطح تحصیلات والدین، شغل والدین، محل زندگی والدین و… از مواد تاثیر گذار بر مبلغ نفقه به حساب می‌آید. بدیهی است شخصی که عهده دار پرداخت نفقه فرزند است باید خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و سایر نیازهای معیشتی فرزند را درخور با استطاعت مالی خود تامین نماید.

 

فرزندان تا چه سنی مشمول دریافت نفقه می‌شوند؟

به طور کلی از دید قانون شخصی مستحق دریافت نفقه خواهد بود که با اشتغال به شغلی نتواند وسایل امرار معاش خود را تامین نماید. بر طبق قانون، فرزندان پسر پس از سن ۱۸ سالگی و به اتمام رساندن دوره سربازی می‌توانند به دنبال کار باشند و در صورت توانایی آنان برای اشتغال، نفقه قطع خواهد شد. اما در مورد فرزندان دختر مسئله کمی‌متفاوت است. در صورتی که فرزندان دختر به کاری مشغول نباشند پرداخت نفقه آنان تا هرسنی که ازدواج کنند، ادامه خواهد داشت.

 

آیا هزینه تحصیل هم جزء نفقه می‌باشد؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم مادامی‌که تحصیل، یک امر ضروری تلقی می‌شود سرپرست موظف به پرداخت نفقه خواهد بود. اما در صورتی که فرزند قصد تحصیل در دانشگاه را داشته باشد، اجباری بر سرپرست برای پرداخت هزینه تحصیل  در دانشگاه وارد نخواهد بود.

 

نحوه مطالبه نفقه

با تکیه بر ماده ۶ قانون حمایت خانواده، کسی که از فرزند نگهداری می‌کند، می‌تواند برای اخذ نفقه فرزند از پدر شکایت کند. برای اقامه دعوی لازم است تا دختر کمتر از ۹ سال و پسر کمتر از ۱۵ سال سن داشته باشد.

در صورتی که فرزند از دادگاه حکم رشد گرفته باشد، می‌تواند تا پایان سن ۱۸ سالگی از پدر و یاهرشخص دیگری که موظف به پرداخت نفقه است، شکایت کند. اما در صورتی که فرزند حکم رشد نداشته باشد، تا پایان سن ۱۸ سالگی نمی‌تواند هیچ گونه اقدام مستقلی در این زمینه داشته باشد. پسران تا ۱۸ سالگی و درست تا زمانی که در خانه پدری خود تحصیل می‌کنند، می‌توانند حتی در صورت عدم طلاق والدین برای دریافت نفقه قانونی خود اقدام نمایند.

 

نفقه فرزند مشترک در طلاق توافقی

با توجه به ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، در صورت طلاق زوجین وضعیت حضانت و پرداخت نفقه فرزند مشخص خواهد شد. در طلاق توافقی تمامی‌مسائل با توافق زوجین حل می‌شود. یکی از این مسائل حضانت فرزند و پرداخت نفقه وی می‌باشد. بدین‌ترتیب پرداخت نفقه فرزند مشترک بر عهده پدر یا مادر خواهد بود که البته مبلغ نفقه نیز باید تعیین شود. در صورت بروز هرگونه مشکل و یا اختلاف در تعیین مبلغ قابل پرداخت برای نفقه فرزند، والدین می‌توانند از دادگاه رسیدگی کننده به طلاق‌های توافقی بخواهند تا مسئله به وجود آمده را بررسی و سپس نفقه درخور و مناسب را تعیین کنند.

 

خصوصیات نفقه‌ اقارب

نفقه اقارب ناظر به آینده است. این درصورتی است که زوجه می‌تواند نفقه‌ی گذشته را در هر زمان و طبق هر شرایطی به شرط تمکین مطالبه کند. ولی اقارب فقط از زمان درخواست و تقدیم دادخواست به بعد چنین امکانی دارند.
کسی مستحق نفقه است که فقیر باشد. بدین شکل که شغل نداشته و توانایی اشتغال نیز نداشته باشد. برخلاف زوجه که حتی درصورت شاغل بودن زن و عدم اشتغال مرد باید نفقه به او پرداخت شود.
کسی ملزم به انفاق است که متمکن باشد. براساس ماده‌ی ۱۱۹۸ قانون مدنی «کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد؛ بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد.» البته همان‌گونه که ذکر شد این خصوصیت تنها درمورد نفقه‌ی فرزندان وجود دارد نه همسر.
نفقه‌ اقارب تکلیفی متقابل است. به این معنی که درصورت ندار بودن یکی از اقارب، نزدیک‌ترین فرد به او از لحاظ درجه‌ی خویشاوندی درصورت تمکن ملزم به انفاق اوست. مانند اولاد و پدر و مادر که ملزم به انفاق یکدیگرند، ولی زوجه الزامی به انفاق همسر خود ندارد؛ چراکه این تکلیف طبق قانون و شرع فقط برای زوج درنظر گرفته شده است.