نفقه اقارب چیست
نفقه اقارب در قانون مدنی تعریف نشده است و فقط ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی مصادیقی از آن را به عنوان مثال ذکر کرده است با وکیل حقوقی همراه شوید .
نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت ( لوازم خانه وزندگی ) به‌قدر رفع حاجت و با در نظر گرفتن درجه‌ی استطاعت (توانایی) منفق (شخص نفقه دهنده).
مطابق با ماده‌ی ۱۱۹۶ قانون مدنی :
در روابط بین اقارب، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق به یکدیگرند.
منظور این ماده از عبارت «اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی» این است که فقط خویشاوندان نسبی که بعضی از آنها از بعضی دیگر متولد شده باشند، ملزم هستند تا تحت شرایطی ازجمله نیاز طرف مقابل به او نفقه بپردازد.
منظور از اقارب چه کسانی است؟
این نسبت می‌تواند صعودی (مثل پدر و پدربزرگ ) یا نزولی (مثل فرزند، نوه، نتیجه) باشد.
در این خصوص تفاوتی میان اقارب نسبی صعودی یا نزولی وجود ندارد.
همچنین فرقی نمی‌کند که در این رابطه واسطه‌ای وجود داشته باشد یا نه (مثل الزام به پرداخت نفقه بین جد و نوه).
با استناد به قانون مدنی این نکته را نیز خواهیم فهمید که خویشاوندانی که از هم متولد نشده‌اند (خواهر و برادر یا خاله و خواهرزاده یا عمو و برادرزاده) قانونا ملزم به انفاق به یکدیگر نیستند.
پس در وهله‌ی اول نفقه اقارب (با جمع شرایطی) اساسا شامل آن دسته از خویشاوندانی است که باواسطه یا بی‌واسطه از یکدیگر متولد شده باشند و از نظر قانونی، خواهر و برادر و عمو و برادرزاده و دیگر اقوام الزامی به پرداخت نفقه به یکدیگر ندارند.
گرچه از نظر اخلاقی گفته می‌شود که شخص ثروتمند باید به خواهر یا برادر فقیر خود کمک کند، اما درواقع این الزام، صرفا، تعهدی اخلاقی یا عرفی است و از لحاظ قانونی شخص چنین وظیفه‌ای ندارد.
شرایط نفقه‌ی اقارب
فقر و ناتوانی مالی دریافت‌کننده
به این صورت که به‌موجب ماده‌ی ۱۱۹۷ قانون مدنی :
کسی مستحق نفقه است که ندار باشد و نتواند به‌وسیله‌ی اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم کند.
پس برای اینکه شخصی مستحق دریافت نفقه اقارب شود باید:
نیاز مالی داشته باشد
نتواند این نیاز مالی خود را از طریق اشتغال به شغلی که مناسب اوست رفع کند.
این جمله به این معناست که اگر کسی ندار باشد ولی قدرت و توانایی کار کردن (کاری که مناسب شأن و جایگاه او باشد) داشته باشد مستحق نفقه نخواهد بود.
زیرا خودش به‌وسیله‌ی کسب قادر به تأمین هزینه‌های ضروری زندگی خود است.
همچنین پرواضح است فردی که از نظر وضعیت جسمانی توانایی کار کردن ندارد ولی ثروتمند و غنی است، مستحق دریافت نفقه اقارب نخواهد بود، زیرا چنین شخصی احتیاجی به دریافت نفقه ندارد.
پس درخصوص شرط دوم وجوب نفقه اقارب، باید هر دو شرط ناتوانی مالی و ناتوانی از اشتغال به کسب‌وکار مناسب برقرار باشد، در صورت وارد شدن خدشه به هر یک از این دو جنبه، الزام به پرداخت نفقه منتفی خواهد شد
تمکن و استطاعت مالی پرداخت‌کننده‌ی نفقه
در همین خصوص ماده‌ی ۱۱۹۸ قانون مدنی مقرر می‌دارد:
کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند بدون اینکه از حیث پرداخت نفقه در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد، نفقه بدهد.
برای تشخیص تمکن باید تعهدات و وضع زندگی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.
این ماده از قانون مدنی شرط دیگری را برای الزام به پرداخت نفقه اقارب به دایره‌ی شروط قبلی می‌افزاید، به این صورت که قانونا کسی ملزم به پرداخت نفقه به خویشاوندان نسبی می‌شود که خود، توانایی و تمکن مالی داشته باشد و بتواند از پس مخارج شخصی خود بربیاید.
این ماده پیش از هر چیز دارا بودن شخص انفاق کننده را شرط قرار داده است و سپس در توضیح تمکن می‌گوید باید از این حیث در وضع معیشت و گذران زندگی خود دچار تنگدستی نگردد.
بنابراین ممکن است کسی با داشتن ثروت زیاد مجبور به پرداخت نفقه نباشد، چرا که ممکن است وضعیت او در جامعه طوری باشد که مخارجش فوق‌العاده زیاد باشد یا در مقابل ثروت خود، بدهی زیادی هم داشته باشد. در این صورت نیز الزامی به پرداخت نفقه وجود ندارد
بنابراین اگر ثروت فردی تنها کفاف مخارج خودش را بدهد، ملزم به انفاق به اقاربش نخواهد بود.
همچنین اگر شخص ثروتی مازاد بر مخارجش داشته باشد، لکن بدهی هایی هم داشته باشد که موظف به پرداخت آنان باشد، الزام به انفاق به اقارب منتفی خواهد شد.
چرا که او ابتدا باید مخارج خود را تأمین کند و سپس به پرداخت دیون بپردازد و اگر مازاد بر این مالی داشت، پرداخت نفقه به اقارب نیازمندش بر او واجب می‌شود و جنبه‌ی الزام قانونی به خود می‌گیرد
تفاوت نفقه زن و نفقه اقارب
این سه شرط، شروط الزامی پرداخت نفقه هستند و اگر هر یک از این سه مورد منتفی شوند، وجوب و الزام قانونی پرداخت نفقه اقارب نیز منتفی می‌شود.
مستحق نفقه، نیاز مالی داشته باشد
مستحق نفقه، نتواند این نیاز مالی خود را از طریق اشتغال به شغلی که مناسب اوست رفع کند.
نفقه دهنده، استطاعت مالی داشته باشد.
نفقه اقارب برخلاف نفقه زوجه، دارای الزام به پرداخت قانونی متقابل است.
یعنی ممکن است زمانی پدر بزرگ توانایی مالی داشته باشد و به نوه‌ی نیازمند خود نفقه بپردازد، بعد از مدتی این احتمال وجود دارد که شرایط عکس شود و پدر بزرگ فقیر و نوه ثروتمند شود.
در این صورت الزام قانونی به پرداخت برعکس می‌شود و این بار نوه باید به پدربزرگ خود نفقه بپردازد.
این در حالی است که در نفقه زوجه، الزام قانونی شوهر به پرداخت هرگز تغییر نخواهد کرد و عکس این حالت قابل‌تصور نیست.
به‌طوری که حتی زنی که ثروتمند است (در صورت تمکین و جمع سایر شرایط) مستحق دریافت نفقه از شوهر (حتی در صورت فقر او) می‌باشد و زن (حتی در صورت ثروتمند بودن) هرگز الزامی به پرداخت نفقه به شوهر خود (حتی در صورت فقیر بودن) پیدا نمی‌کند.
نفقه اقارب فقط شامل آینده می‌باشد.
برخلاف نفقه زوجه که حتی شامل ایام گذشته نیز می‌شود و مانند دِینی برعهده‌ی شوهر قرار می‌گیرد، نفقه اقارب صرفا شامل آینده خواهد بود و ایام و روزهای گذشته را نمی‌توان مطالبه کرد
بر همین اساس ماده‌ی ۱۲۰۶ قانون مدنی مقرر می‌دارد که :
زوجه درهرحال می‌تواند برای نفقه‌ی زمان گذشته‌ی خود اقامه‌ی دعوی کند و طلب او از بابت نفقه‌ی مزبور طلب ممتازه محسوب می‌شود و در صورت ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر سایر طلبکاران خواهد بود، ولی اقارب فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نمایند
شکایت برای نفقه اقارب
در صورتی که علی‌رغم جمع شرایط مزبور و الزام به پرداخت نفقه اقارب، شخص متمکن نفقه‌ی افراد واجب‌النفقه‌ی خود را نپردازد؛ افراد مستحق می‌توانند به طور قانونی و با رجوع به محکمه نفقه‌ی خود را مطالبه کنند
البته با عنایت به اینکه دعوای مطالبه‌ی نفقه اقارب، دعوایی مالی و عموما زیر بیست میلیون تومان است؛ رسیدگی به چنین دعاوی (زیر بیست میلیون تومان) در صلاحیت شورای حل اختلاف است و چنانچه حاصل جمع نفقه‌ی مورد ادعای فرد بیش از بیست میلیون تومان باشد، باید دعوای خود را در دادگاه طرح نماید